Νεκροταφεία Ευγγελίστριας
Με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923, που ακολούθησε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1921-22 (μικρασιατική καταστροφή), μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Οι πρόσφυγες στο μεγαλύτερο μέρος τους τοποθετήθηκαν από τις ελληνικές αρχές στις περιοχές εκτός των τειχών της πόλης σε μικρούς συνοικισμούς. Το υπ’αριθμόν 18/18.01.34 Πρόεδρικό Διάταγμα προχώρησε σε σημαντικές ανακατατάξεις των δήμων και αποτέλεσε τη βάση για τον καθορισμό και τη δημιουργία νέων κοινοτήτων. Ο Συνοικισμός της Ευαγγελίστριας αποτελούσε αρχικά μαζί με τον συνοικισμό Αγ. Παύλου ενιαία διοικητική μονάδα. Ονομαζόταν Συνοικισμός Ιασωνίδου από το όνομα του Λεωνίδα Ιασωνίδη, πρόσφυγα από τον Πόντο με σημαντική δράση στον αγώνα για την ανεξαρτησία του Πόντου και τη δημιουργία αυτόνομης Δημοκρατίας στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, ο Ιασωνίδης εκλέχτηκε βουλευτής Θεσσαλονίκης και μετέπειτα Υπουργός-Γενικός Διοικητής Βορείου Ελλάδος. Η Ευαγγελίστρια αποτελούνταν αρχικά από 300 οικογένειες αστών προσφύγων καταγόμενων από κοινότητες της Θράκης και της Μικράς Ασίας.
Evangelistria Cemetery
With the compulsory population exchange between Greece and Turkey in 1923, following the greek-turkish war of 1921-22 (Asia Minor catastroph), a large number of refugees settled in Thessaloniki, and was placed by the Greek authorities in small settlements outside the city walls. Presidential Decree No. 18/18.01.34 reorganized significantly the municipalities and laid the foundation for the establishment and development of new communities. The settlement of Evaggelistria was originally a single administrative unit together with the settlement of Saint Pavlos. It was called the Iasonidou Settlement after the name of Leonidas Iasonidis, a refugee from Pontus who played a significant role in the fight for the independence of Pontus and the creation of an autonomous republic within the Ottoman Empire, and who, after the population exchange, served as a member of the parliament in Thessaloniki and later as Minister-General Governor of Northern Greece. Evangelistria originally consisted of 300 families of urban refugees coming from communities in Thrace and Asia Minor.
Νεκροταφεία Ευγγελίστριας
Τα κοιμητήρια που βρισκόταν κοντά στους νεόκτιστους συνοικισμούς προκαλούσαν την αγανάκτηση των κατοίκων οι οποίοι συχνά ζητούσαν την απομάκρυνσή τους ως «αποτελούντα κυριολεκτικώς εστία μολύνσεως και κινδύνων δια την υγεία των κατοίκων, ουχί μόνο του ειρημένου συνοικισμού…στίγμα δια μιαν πόλιν ως η Θεσσαλονίκη, απαίσιον δια την ψυχολογίαν των κατοίκων θέαμα, ολέθριον δια την υγεία αυτών…του οποίου οι αναθυμιάσεις της πτωμαϊνης αναπνέουσι οι κάτοικοι….. επομένως σας ζητούμε την άμεση παύση των ταφών και την απομάκρυνση των κοιμητηρίων». (Υπόμνημα με αριθμό 240/34 της κοινότητας του Αγίου Παύλου προς τον Γενικό Διοικητή της Μακεδονίας).
Τα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας δημιουργήθηκαν στα χρόνια της τουρκοκρατίας, το 1875 και είναι το παλαιότερα διατηρημένα νεκροταφεία της Θεσσαλονίκης. Δημιουργήθηκαν με εκχώρηση από την Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Θεσσαλονίκης των δικαιωμάτων της περιοχής στη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Ανδρών, με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία μόνιμων και σύγχρονης υποδομής νεκροταφείων. Αργότερα ένα μέρος του μετατράπηκε σε Βουλγαρικό νεκροταφείο ενώ χρησιμοποιήθηκε στον Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι τη διακοπή των νέων ενταφιασμών στη δεκαετία του 1970 λόγω στενότητας χώρου και κορεσμού του εδάφους. Ο τελευταίος ενταφιασμός έλαβε χώρα το 1982 ως φόρο τιμής στον δήμαρχο Θεσσαλονίκης Μιχάλη Παπαδόπουλο.
Στα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας έχουν ενταφιαστεί ευεργέτες, δήμαρχοι, στρατιωτικοί, πανεπιστημιακοί, μητροπολίτες και επιχειρηματίες της Θεσσαλονίκης, αλλά και απλοί πολίτες. Στην είσοδο του νεκροταφείου, στην δεξιά πλευρά, βρίσκεται ο τάφος του Γιώργου Τσαρουχά, αντιστασιακού, βουλευτή της ΕΔΑ που πέθανε από βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της Χούντας. Προχωρώντας πιο πάνω, συναντά κανείς μνημείο της αμερικανικής λεγεώνας, το οποίο ίδρυσαν το 1919 απόμαχοι της αμερικανικής εκστρατευτικής δύναμης που συμμετείχε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο το ίδιο μέρος υπάρχει μνημείο πεσόντων αεροπόρων.
Evangelistria Cemetery
The cemeteries located near the newly built settlements caused public indignation, with residents often demanding their removal as “they literaly constitute a source of pollution and pose a threat to the health of all citizens not only to those who live in the nearby settlements ………… .a stigma for a city like Thessaloniki, a terrible sight which has an impact on the residents’s, disastrous for their health …….. … the fumes of decaying corps are breathed by the inhabitants………..therefore we kindly request the immediate cessation of the burial and removal of the cemetery” (Memorandum number 240/34 of the community of Agios Pavlos to the General Governor of Macedonia).
The cemetery of Evangelistria was created during the years of the Ottoman rule, in 1875 and it is the oldest preserved cemetery in Thessaloniki.The Greek Orthodox Community assighed the rights of the area to the Philoptochos Brotherhood of Thessaloniki with the obligation to build and operate a permanent and modern cemetery. At a later stage a part of it was converted into a Bulgarian cemetery and was used during the First and Second World War until the cessation of new burials in the 1970s due to the lack of space and the saturation of the land. However the last one who was buried there was Michalis Papadopoulos, the first mayor of Thessaloniki, in 1982 as a tribute to his contribution to the city.
Benefactors, mayors, military officers, university professors, bishops and businessmen as well as ordinary citizens of Thessaloniki have been buried in the Cemeteries of Evangelistria, . At the entrance of the cemetery, on the right side,there is the grave of George Tsarouchas, a resistance fighter and member of the United Democratic Left party who died from torture during the Junta. A little further we can see the monument of the American Legion, founded in 1919 by members of the american expeditionary force, who also participated in the First World War, At the same place there is also the monument for the aviators who were killed during the war..
Νεκροταφεία Ευγγελίστριας
Από τη δεξιά μεριά των Κοιμητηρίων, ο επισκέπτης συναντά τον τάφο του Νικόλαου Εμπειρίκου, Πρύτανη του ΑΠΘ και καθηγητή Φυσικής, καθώς και του Στίλπονα Κυριακίδη, ιστορικού λαογράφου, που έμεινε γνωστός για την εισαγωγή της ιστορικής μεθόδου στη λαογραφία. Λίγο πιο κάτω, σε έναν ιδιαίτερο οικογενειακό τάφο των Τέλλογλου, έχει ενταφιαστεί ο Νέστορας Τέλλογλου, ιδρυτής του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών. Στην ανατολική πλευρά των Κοιμητηρίων υπάρχει το παρεκκλήσι του Αγίου Λαζάρου, το οποίο χτίστηκε επί βουλγαρικής κατοχής. Συνεχίζοντας ανηφορικά το νεκροταφείο, συναντάται ο τάφος του Νικολάου Γερμανού, ενός εκ των ιδρυτών της ΔΕΘ.
Στα 1873 χρονολογείται η παλαιότερη προτομή του νεκροταφείου που βρίσκεται στον τάφο του Γρηγόρη Παπαδόπουλου. Τον θαυμασμό του επισκέπτη προκαλεί ο εντυπωσιακός τάφος της οικογένειας Άμποτ, βρετανικής καταγωγής, μέλη της οποίας έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη ως εμπορικοί πρόξενοι ξένων δυνάμεων. Στο κέντρο των Κοιμητηρίων βρίσκει κανείς και τον οικογενειακό τάφο του Κωνσταντίνου Βελλίδη, εκδότη της ιστορικής εφημερίδας «Μακεδονία», που προς τιμήν του γιου του ονομάστηκε το Συνεδριακό κέντρο «Ιωάννης Βελλίδης». Στο ίδιο ύψος υπάρχει και ο τάφος του Ιωακείμ Σγουρού, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, καθώς και του Γιώργου Ζαρούκα, δημάρχου της πόλης.
Δίπλα βλέπει κανείς ένα ναόσχημο κτίσμα, που αποτελεί την κρύπτη της οικογένειας Χατζηλαζάρου, μιας οικογένειας βιομηχάνων δραστηριοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ού αιώνα. Στη βόρεια πλευρά των Κοιμητηρίων υπάρχει ένα σιντριβάνι, που χρονολογείται από το 1878. Στην πίσω μεριά έχουν ανακαλυφθεί αρχαίοι τάφοι της βυζαντινής περιόδου, με τους αρχαιολόγους να πραγματοποιούν σήμερα εργασίες σε ψηφιδωτό που αποκαλύφθηκε στην περιοχή.
Evangelistria Cemetery
Moving to the right side of the Cemeteries, one can see the tomb of Nikolaos Embiricos, Rector of the Aristotle University of Thessaloniki and science professor, as well as that of Stilpon Kyriakidis, historian folklorist, who is known for the introduction of the historical method in folklore studies. Nestor Teloglou, founder of the Teloglio Foundation of Arts, is buried in a special grave owned by the Teloglou family. On the eastern side of the cemetery there is the chapel of Agios Lazarus, built during the Bulgarian occupation. Going uphill in the cemetery, there is the tomb of Nikolaos Germanos, one of the founders of the International Fair of Thessaloniki.
The oldest bust of the cemetery is found on the grave of Gregory Papadopoulos and dates back to 1873. One of the most impressive tombs is that of the Abbott family, of English origin, who had come to Thessaloniki as commercial consuls of foreign countries. In the centre of the cemeteries there is the family grave of Konstantinos Vellidis, editor of the historical newspaper “Macedonia”. The Conference Centre “Ioannis Vellidis” was named in honour of his son. At the same height one can find the grave of Joachim Sgouros, Metropolitan of Thessaloniki and George Zaroukas, Mayor of the city.
A temple-like building, the crypt of the Hadjilazarou family is particularly impressive. This was a family of industrialists who lived and worked in Thessaloniki about a century ago. On the north side of the cemeteries there is a fountain dating from 1878, while ancient tombs of the Byzantine period have been discovered at the back side, and archaeologists currently working on a mosaic discovered in the area.
Νεκροταφεία Ευγγελίστριας
Στη δυτική μεριά των Κοιμητηρίων υπάρχει ένας διαφορετικός πέτρινος οικογενειακός τάφος, για τον οποίο δεν διαθέτουμε πληροφορίες, ωστόσο η αρχιτεκτονική του προσομοιάζει στην τεχνοτροπία του Γκαουντί, η οποία συναντάται και σε κτίσματα ίδιας τεχνοτροπίας που υπάρχει στους Κήπους του Πασά λίγο πιο πάνω. Στην ίδια πλευρά, υπάρχουν οι τάφοι των αδερφών Αθανάσιου Καλλιδόπουλου και Περικλή Καλλιδόπουλου. Ο πρώτος ήταν πολιτικός κοντά στον Ιωάννη Μεταξά, ενώ ο δεύτερος ήταν στρατιωτικός – στρατηγός που είχε συμμετάσχει στη μικρασιατική εκστρατεία.
Μέσα από τους τάφους μπορεί κανείς να ανακαλύψει ανθρώπους που βρέθηκαν ή πήραν μέρος σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Ένας από αυτούς είναι ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, τα οστά του οποίου βρίσκονται στο οστεοφυλάκιο των Κοιμητηρίων. Ο Χατζηαποστόλου, γνωστός ως «Τίγρης» ήταν ο άνθρωπος που πήδηξε στις 22 Μαΐου του 1963 πάνω στο τρίκυκλο, στο οποίο επέβαιναν οι παρακρατικοί που δολοφόνησαν τον βουλευτή της Αριστεράς, Γρηγόρη Λαμπράκη, στη Θεσσαλονίκη.
Μία ακόμη ενδιαφέρουσα ιστορία συνδέεται με το όνομα ενός κοριτσιού που αναγράφεται στο Μνημείο των Μακεδονομάχων, στο κέντρο των Κοιμητηρίων. Πρόκειται για τη Βελήκω Τράικου από το Γραδεμπόρι, η οποία φοίτησε στο Ανώτατο Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης και ξεχώρισε από μικρή ηλικία στα μάτια του Ίωνα Δραγούμη όταν ήταν πρόξενος στην πόλη. Ο Δραγούμης έδωσε στην Βελήκω καθήκοντα κατασκόπου, έτσι ώστε άλλοτε να υποκρίνεται την τρελή Βουλγάρα, άλλοτε την τρελή Τουρκάλα αλλά και διάφορες άλλες εθνικότητες προκειμένου να μαζεύει πληροφορίες και να τις στέλνει στα προξενεία. Η Βελήκω υπήρξε σύνδεσμος στα προξενεία Μοναστηρίου, Θεσσαλονίκης και Καστοριάς. Όταν οι Βούλγαροι την ανακάλυψαν, διατάχτηκε η σύλληψή της. Λέγεται ότι στην προσπάθεια τους να την πιάσουν, εντόπισαν και σκότωσαν μια κοπέλα που είχε το ίδιο όνομα. Όταν τελικά κατάφεραν να τη συλλάβουν σε ηλικία 21 ετών, σκότωσαν μαζί της και ένα ακόμα συνονόματο κορίτσι, για να σιγουρευτούν πως είχαν πιάσει το σωστό άτομο.
[ΠΗΓΗ: Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος», https://www.voria.gr/article/ta-kimitiria-tis-evangelistrias-apokaliptoun-ti-varia-tous-istoria]
Evangelistria Cemetery
A stone family tomb exists on the west side of the cemetery. Although we have no information about the family which built it, architects have found similarities with the Gaudi style as well as with a building of the same style in the Pasha Gardens. Finally, on the same side one can see the tombs of the brothers Athanasios and Pericles Kallidopoulos. The former was a politician who was a member of the party of Ioannis Metaxas, while the latter was a military general who had participated in the Asia Minor expedition.
Via the graves one can discover and find people who were found or took part in important historical events. One such person is Manolis Hatziapostolou, whose remains are kept in the Cemetery Ossuary. Known as “Tiger”, he was the man who jumped on 22 May 1963 on the tricycle in which the paramilitaries who murdered the left-wing MP Grigoris Lambrakis in Thessaloniki were riding.
Another shocking story is covered behind the name of a young girl inscribed on the Monument to the Makedonomachoi (Macedonian freedom fighters) located in the centre of the cemeteries. Veliko Traikou from Grademori, who attended the All-girls High School of Thessaloniki, stood out from an early age in the eyes of Ionas Dragoumis, consul of the time. He assigned her the duties of a spy and Veliko pretended to be either a crazy Bulgarian, either a crazy Turk and various other nationalities in order to gather information and send it to the consulates. She served as a spy in the consulates of Monastirio, Thessaloniki and Kastoria and when the Bulgarians discovered her the manhunt began. In their attempt to catch her, they tracked down and killed a girl with the same name. When they finally caught her at the age of 21, they killed her and also another girl who had the same name with her, to make sure they had captured the right person.
[Sources: K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapoli-Sykies “The great Kallikratis Municipality“, https://www.voria.gr/article/ta-kimitiria-tis-evangelistrias-apokaliptoun-ti-varia-tous-istoria]