Κήποι του Πασά
Στην βόρεια πλευρά του νοσοκομείου Άγιος Δημήτριος και ανατολικά της οδού των Κάστρων, πολύ κοντά στην εκκλησία του Αγίου Παύλου, μέσα σε ένα καταπράσινο πάρκο 1000 τετραγωνικών υπάρχουν τα υπολείμματα κάποιων ιδιότυπων κατασκευών που έχουν γίνει γνωστές ως οι Κήποι του Πασά. Λέγεται ότι είναι οι μοναδικές ολοκληρωμένες δημιουργίες τη τάσης της φανταστικής αρχιτεκτονικής στην Θεσσαλονίκη. Μερικοί μάλιστα τις παρομοιάζουν αυτές τις φανταστικές κατασκευές με τα έργα του Γκαουντί και πιο συγκεκριμένα με κάποια από τα γλυπτά του στο περίφημο πάρκο Γκουέλ στην Βαρκελώνη. Οι κήποι εντάσσονταν στα πλαίσια του εξωραϊσμού του οθωμανικού κράτους. Επρόκειτο για μια δυναμική παρέμβαση στην περιοχή, εμπλουτισμένη με παράξενες κατασκευές ή τουλάχιστον κατασκευές ξένες με με τις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις του τότε. Κτίστηκαν το πιθανότερο το 1904, όπως μαρτυρά εντοιχισμένη επιγραφή-ημερομηνία εντός μιας μικρής στοάς με λατινικούς και αριθμητικούς χαρακτήρες ‘MCMIV 1904’. Το γεγονός αυτό καθιστά τους κήπους σχεδόν ταυτόχρονους με την ανέγερση του παρακείμενου νοσοκομείου “Σαμιδιέ-Ξένων-Δημοτικού-Αγίου Δημητρίου” και συνεπώς, πιθανόν επρόκειτο για αρχιτεκτονική σύνθεση ενταγμένη στη διαμόρφωση-καλλωπισμό του ευρύτερου χώρου του νοσοκομείου.
Pasha’s gardens ( Kipoi tou pasha )
On the northern side of Agios Dimitrios hospital and east to Kastron street, very near to Saint Paul church, in a green park of 1000 sq meters with pine trees there are unsual, half-ruined stone structures known as The Pasha Gardens. It is said that they are the only integrated creation of the architectural trend of visionary architecture in Thessaloniki. Some even likening these imaginative structures to the works of the famous Antonio Gaudi, and especially with some sculptures found in the famous park Guell in Barcelona. The gardens were part of the landscaping of the Ottoman empire. It was a dynamic intervention in the area, enriched with strange constructions, or at least constructions alien to the attitudes and perceptions of the time. They were most probably built in 1904 as there is a date inscription embedded in a small gallery with Latin and numerical characters: MCMIV 1904, which makes the gardens almost simultaneous with the construction of the adjacent hospital “Samidie-Xenon-Municipal-St. Demetrios” and it was probably an architectural composition integrated into the landscaping of the wider hospital area.
Κήποι του Πασά
Σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, σώζονται ένα συντριβάνι, μία σήραγγα γύρω από αυτό εντός της οποίας υπάρχει το εγχάρακτο σχήμα του δράκου με την ημερομηνία που προαναφέρθηκε, μία στέρνα για τη συγκέντρωση του νερού, ένα υπερυψωμένο καθιστικό, δρομάκια, σκάλες διαφόρων βαθμίδων και επιπέδων και μια σειρά περίεργων συμβόλων. Για τη δημιουργία τους χρησιμοποιήθηκαν σιδερόβεργες, πάνω στις οποίες στηρίζονται τούβλα και ακατέργαστη πέτρα. Σύμφωνα με τη σύνθεση του χώρου, η παρουσία του νερού φαίνεται ότι κατείχε σπουδαία θέση. Με την άφιξη των προσφύγων και την εγκατάσταση τους στην περιοχή ως συνέπεια της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923, πολλά από τα υλικά των κήπων (πέτρες, τούβλα, σίδερα) λεηλατήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικά υλικά για τα προσφυγικά σπίτια.
Το προσωνύμιο “Κήποι του Πασά” ανάγεται στη σφαίρα της λαϊκής φαντασίας, καθώς από πουθενά δεν προκύπτει πώς επρόκειτο για τους κήπους οικίας κάποιου Οθωμανού αξιωματούχου, κάποιου πασά. Εξάλλου υπήρχαν στο παρελθόν και άλλες ονομασίες όπως «Δρακόσπιτα» ή «άντρο των Δερβίσηδων» ή «αγαλματάκια» που παρέπεμπαν σε αστικούς μύθους της εποχής που με διάφορες παραλλαγές έφτασαν ως τις μέρες μας και οι οποίες παρέπεμπαν σε θεωρίες συνωμοσίας, υπόγειων πολιτειών ή στοών που συνδέουν το ένα άκρο της πόλης με κάποιο άλλο κλπ.
Pasha’s gardens (Kipoi tou pasha)
Today, some small buildings, a century, a fountain, a tunnel around it, within which there is the engraved figure of a dragon with the date mentioned above, a cistern for collecting water, an elevated seating area, alleys and stairs on various levels and a number of curious symbols survive. For their creation, beams and iron bars were used, on which bricks and raw stone are supported. The presence of water, according to the composition of the space, seems to have played an important role. With the arrival of the refugees and their settlement in the area as a consequence of the compulsory exchange of populations between Greece and Turkey in 1923, many of the garden materials (stones, bricks, iron) were looted and used as building materials for the refugee houses.
The name “Pasha’s Gardens” is a matter of people’s imagination as nowhere does it appear that the place was the gardens of the house of an Ottoman official, a Pasha. Besides, there were other names in the past such as “Drakospita” or “the Den of the Dervishes” or “statues” which referred to urban myths of the time which, with many variations, have come down to us today and which referred to theories of conspiracy, underground states or galleries connecting one end of the city with another, etc.
Κήποι του Πασά
Αν και υπήρχε κάποιο κτίσμα το οποίο χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως Φθισιατρείο-δημοτικό σανατόριο κάποιοι από τους μύθους αυτούς είναι:
1.Οι κήποι ήταν το ησυχαστήριο του Σεϊφουλάχ πασά, Τούρκου μεράρχου, του οποίου η κύρια κατοικία ήταν η Βίλλα Μορδόχ, έργο του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη επί της οδού Βασιλίσσης Όλγας.
2.Αποτελούσε οθωμανική τεκτονική στοά όπου λειτουργούσαν αποκρυφιστικές τελετές και ανθρωποθυσίες. Η άποψη αυτή εξάγεται από την ύπαρξη διάφορων περίεργων συμβόλων: κύκλων με τελεία στη μέση, τριγώνων χαραγμένων σχεδιασμένων στους τοίχους, εργαλείων κτιστών-τεκτόνων, κάποιας ασαφούς ημερομηνίας περί του έτους της Εγίρας, ύπαρξης θέσεων κεριών, θρόνων, καθισμάτων, κλπ
3.Άντρο δερβίσηδων, κατασκευασμένο με πέτρες και μείγματα ιερά, ασβεστοκονίαμα και κομμάτια ατσαλιού, εμποτισμένα με σπέρμα ταύρου. Ωστόσο δεν υπάρχει καμιά αναφορά περί της υπάρξεως τέτοιου οικήματος δερβίσηδων στην περιοχή.
4.Πρόκειται για τμήμα κατακομβών της υπόγειας πολιτείας. Φυσικά ένα τμήμα του είναι στοά στους τοίχους της οποίας υπάρχει εγχάρακτος, σκοτωμένος δράκοντας με την ημερομηνία MCMIV (1904). Υπάρχουν επίσης διάφορες οπές, ωστόσο τίποτα δεν οδηγεί σε κάποιο τέτοιο συμπέρασμα καθώς η Θεσσαλονίκη δεν είχε και ποτέ ανάγκη ύπαρξης τέτοιων κατασκευών.
Pasha’s gardens (Kipoi tou pasha)
Although there was a building which was later used as a Flithsiatry-municipal sanatorium some of these myths are:
1.The gardens were the retreat of Seifullah Pasha, a Turkish divisional general, whose main residence was Villa Mordoch, the work of the architect Xenophon Peonidis on Vasilissis Olgas.
2.It was an Ottoman masonic lodge where occult rituals and human sacrifices were performed. This view is deduced from the existence of various strange symbols: circles with a dot in the middle, triangles engraved on the walls of the tools of builders-masons, some vague date about the year of Egira, the existence of candles, thrones, seats, etc.
3.A dervish flower, made with stones and mixtures of sacred stones, lime mortar and pieces of steel, impregnated with bull semen. However, there is no record of the existence of such a dervish dwelling in the area.
4.This is part of the catacombs of the underground city. Of course a part of it is a lodge on the walls of which there is an engraved slain dragon with the date MCMIV (1904). There are also various holes however nothing leads to such a conclusion as Thessaloniki never had a need for such structures.
Κήποι του Πασά
5.Κάποιοι ισχυρίζονται πως η κατασκευή έγινε με πέτρες που όλες είχαν χτυπηθεί από κεραυνούς και κατά συνέπεια για τους οπαδούς της ιερής γεωγραφίας θεωρήθηκε ενεργειακός τόπος ή γεωμαγνητικό σημείο.
6.Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται πώς εκεί καταλήγει η οδός της Μαύρης Πέτρας, μικρού στενού πλακόστρωτου δρόμου της Άνω Πόλης, που για τους μυημένους σημαίνει την εμφάνιση κάθε τριημέρου στις 12 ακριβώς το βράδυ κάποιου χαμένου δρόμου, μιας πύλης που κανείς δε γνωρίζει πού οδηγεί και μετά εξαφανίζεται.
7.Υπάρχει τέλος μια σειρά δοξασιών που συνδέονται με τα νεκροταφεία που υπήρχαν στην περιοχή, ενώ πιο πρόσφατες μυθοπλασίες θέλουν τη δεκαετία του 1960 να συνδέεται η περιοχή με τη δράση του γνωστού και ως «δράκου» του Σέιχ Σου καθώς ένα από τα θύματά του χτυπήθηκε εκεί. Συγκεκριμένα επρόκειτο για μια νοσηλεύτρια που εργαζόταν στο τότε Δημοτικό Νοσοκομείο και διέμενε στην άκρη των κήπων.
Οι λαϊκές δοξασίες που συνδέθηκαν με το σημείο το πιθανότερο να σχετίζονταν με τον φόβο του θανάτου που προκαλούσαν στη λαϊκή συνείδηση η ύπαρξη του παρακείμενου νεκροταφείου, του Φθισιατρείου αλλά και του νοσοκομείου, μέρη όπου πολλοί ασθενείς οδηγούνταν πριν τον θάνατο από τις δυο μεγαλύτερες ασθένειες της εποχής, την φυματίωση και την ελονοσία.
[Πηγή: Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος»]
Pasha’s gardens (Kipoi tou pasha)
5.Some claim that the construction was made with stones that were all struck by lightning and therefore for the followers of sacred geography it was considered as an energy field or geomagnetic point.
6.The most popular urban myth, however, it refers to Mavri Petra Street, which leads to a dead end at the height of Kipi. The curious thing about this road is the fact that every three days at 12 o’clock at night there is a lost road, which no one knows where it leads and then disappears.
7.Tthere is finally a number of local beliefs associated with the cemeteries that used to exist in the area. More recent fictions (during the 1960 decade) link the area to the activities of the so-called “dragon” of Sheikh Su, as one of his victims was murdered there. Specifically, she was a nurse who worked at the then Municipal Hospital, residing at the edge of the gardens.
The local beliefs associated with the site were most likely related to the fear of death caused in the popular consciousness by the adjacent cemetery, the sanatorium and the hospital, places where many patients were taken before they died infected by the two major diseases of the time, tuberculosis and malaria.
[Source: K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapoli-Sykies “The great Kallikratian Municipality“]