Πύργος Μανουήλ Παλαιολόγου
Όπως άλλες σύγχρονες ελληνιστικές πόλεις, η Θεσσαλονίκη περιτειχίστηκε αμέσως μετά την ίδρυσή της από τον βασιλιά Κάσσανδρο το 315 π.Χ. με στόχο τη δημιουργία ενός νέου αστικού κέντρου με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία που θα βρισκόταν σε επικοινωνία με τις περιοχές της βαλκανικής, μέσω οδικών και ποτάμιων αρτηριών αλλά και με τον γεωγραφικό χώρο του Αιγαίου και της Μεσογείου, μέσω θαλάσσης. Τα τείχη στους αιώνες που ακολούθησαν επισκευάστηκαν, συμπληρώθηκαν, επεκτάθηκαν, τμήματά τους καταστράφηκαν και ξαναχτίστηκαν με πρωτοβουλία διαφόρων ρωμαίων και βυζαντινών αυτοκρατόρων.
Tower of Manuel Palaeologus
Like other modern Hellenistic cities, Thessaloniki was walled up immediately after its foundation by King Cassander in 315 BC with the aim of creating a new urban centre of particular geopolitical importance that would be in communication with the Balkan regions through land and rivers routes, as well as with the geographical area of the Aegean and the Mediterranean, through the sea. In the centuries that followed, the walls were repaired, supplemented, extended, parts of them were destroyed and rebuilt under the initiative of various Roman and Byzantine emperors.
Πύργος Μανουήλ Παλαιολόγου
Οι πύργοι αποτελούσαν βασικά συστατικά των τειχών καθώς είχαν στόχο την ενίσχυση της οχύρωσης. Ορθωνόταν σε ορισμένες αποστάσεις κατά μήκος του τείχους, ήταν αρκετά ισχυρής κατασκευής και υψώνονταν κυρίως από τη μια και την άλλη πλευρά των πυλών στις γωνίες του τείχους και γενικά σε όλα τα ευπαθή σημεία της άμυνας. Το σχήμα τους ήταν συνήθως τετράγωνο, τριγωνικό, πολύγωνο, κυκλικό ή ημικυκλικό. Πιο ισχυροί ήταν αυτοί που είχαν σχήμα κυκλικό ή τριγωνικό. Οι τετράγωνοι προσβάλλονταν ευκολότερα και δεν άντεχαν στις πολεμικές μηχανές, ωστόσο προτιμούνταν στην Ανατολή, καθώς ήταν ευκολότεροι στην κατασκευή τους. Σχεδόν όλοι αποτελούνταν από δύο ορόφους. Ο κάτω χρησίμευε ως αποθήκη πολεμοφοδίων είτε ως χώρος διαμονής της φρουράς. Ο πάνω προοριζόταν για άμυνα. Η απόσταση του ενός πύργου από τον άλλον δεν υπερέβαινε το βεληνεκές όπλου της εποχής. Αυτό συνέβαινε ώστε σε περίπτωση κατάληψης από εχθρούς να είναι εύκολη η απώθησή τους από τους διπλανούς πύργους. Από τεχνική άποψη, οι πύργοι ήταν ανεξάρτητοι από τα μεταπύργια ώστε να μην υπάρχει φόβος η πτώση του ενός να παρασύρει τον άλλο.
Tower of Manuel Palaiologus
The towers were an essential component of the walls as they were intended to strengthen the fortification. They were erected at certain distances along the wall, were of fairly strong construction and rose mainly on one side of the gates at the corners of the wall and generally at all vulnerable points of the defense. Their shape was usually square, triangular, polygonal, circular or semi-circular. The strongest were those that were circular or triangular in shape. The square ones were more easily attacked and could not withstand war machines; however they were preferred in the East as they were easier to build. Almost all of them consisted of two floors. The lower one served as an ammunition store or as living quarters for the garrison. The upper one was for defense. The distance between two towers did not exceed the range of a weapon of the time; so that in case of an occupation by the enemy, it could be easily repelled by the nearby towers. From a technical point of view, they were independent of the walls between the towers so that there was no fear of the fall of one dragging down the other.
Πύργος Μανουήλ Παλαιολόγου
Στα μέσα του 13ου αιώνα έγιναν νέες επεμβάσεις, συντήρηση και επισκευή των βόρειων τειχών. Την εποχή αυτή χρονολογείται ο τριγωνικός πύργος του Μανουήλ Παλαιολόγου που φέρει στη βόρεια πλευρά του τετράστιχη πλινθόγραφη, εντειχισμένη επιγραφή τεσσάρων σειρών που μας πληροφορεί ότι:
«ΣΘΕΝ[Ε]Ι ΜΑΝΟΥΗΛ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΣΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΟΥ
ΗΓΕΙΡΕ ΤΟΝΔΕ ΠΥΡΓΟΝ [ΣΥΝ] ΤΩ ΤΕΙΧΙΩ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΟΥΞ ΑΠΟΚΑΥΚΟΣ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ
ΣΘΕΝ(ΕΙ) ΜΑΝΟΥΗΛ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΣΤΟΥ [ΔΕΣΠΟΤΟΥ]».
Δηλαδή τις εργασίες ανέγερσης του Πύργου τις έκανε ο δούκας Γεώργιος Απόκαυκος με εντολή και έξοδα του αυτοκράτορα Μανουήλ. Η επιγραφή αναφέρεται στον Δεσπότη Μανουήλ, άρχοντα για πολλά χρόνια της πόλης, αδελφού του Δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου Αγγέλου Κομνηνού. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Λατίνους το 1204, η Θεσσαλονίκη έπεσε στα χέρια του Βονιφάτιου, Μαρκησίου του Μομφεράτου, που βασίλεψε σχεδόν 18 χρόνια και εκδιώχτηκε με τη σειρά του από τον Θεόδωρο, Δεσπότη της Ηπείρου το 1222. Στην οχύρωσή που έγινε τότε δεν υπάρχει κανόνας τοιχοποιίας ούτε και τάξη στις ζώνες των πλίνθων.
[Ενδεικτικές πηγές: Γ. Γούναρη (1976), Τα τείχη της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α., Γ. Βελένη, (1988) Τα τείχη της Θεσσαλονίκης: Από τον Κάσσανδρο ως τον Ηράκλειο, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, Ν. Πούλου (2012), ‘Τείχη’ στο Αποτυπώματα: Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη σε φωτογραφίες και σχέδια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών (1888-1910), Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος»]
Tower of Manuel Palaeologus
In the middle of the 13th century new interventions, maintenance and repair of the northern walls took place. The triangular tower constructed under Manuel Palaiologos dates back to this period, which bears on its north side a four-lined, inlaid inscription of four rows, which informs us that:
‘«ΣΘΕΝ[Ε]Ι ΜΑΝΟΥΗΛ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΣΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΟΥ
ΗΓΕΙΡΕ ΤΟΝΔΕ ΠΥΡΓΟΝ [ΣΥΝ] ΤΩ ΤΕΙΧΙΩ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΟΥΞ ΑΠΟΚΑΥΚΟΣ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ
ΣΘΕΝ(ΕΙ) ΜΑΝΟΥΗΛ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΣΤΟΥ [ΔΕΣΠΟΤΟΥ]».
That is, the work of building the Tower was done by Duke George Apokaukos at the guilt and expense of Emperor Manuel. The inscription refers to Despotis Manuel, ruler of the city for many years, brother of the Despot of Epirus Theodoros Angelos Komnenos. After the fall of Constantinople to the Latins in 1204, Thessaloniki fell into the hands of Boniface, Marquis of Mompferatus, who reigned for almost 18 years and was in turn ousted by Theodore, Despot of Epirus in 1222. In the fortification then made there is no rule of masonry, nor is there any order in the brickwork zones.
[Indicative sources: G. Gounari (1976), The Walls of Thessaloniki, Thessaloniki. (1988), G. Velenis, The Walls of Thessaloniki: From Kassandros to Heraklio, Thessaloniki: University Studio Press, N. Poulou (2012), ‘The Walls’ in Impressions: The Byzantine Thessaloniki in photographs and drawings of the British School of Athens (1888-1910), K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapolis-Sykeon “The great Kallikratian Municipality“]