Μεβλεβιχανές-Τάγμα Μεβλεβήδων
Υπήρχαν τεκέδες (δηλαδή μοναστήρια) πολλών ταγμάτων τα οποία απολάμβαναν σχετικής αυτονομίας καθώς λειτουργούσαν και ως άσυλα ανεξάρτητα από το κράτος. Οι δερβίσηδες ήταν πνευματικοί άνθρωποι (μοναχοί) και ο αρχηγός τους (ηγούμενος) ονομάζονταν σεϊχης. Λέγεται ότι στις αρχές του δεκάτου εβδόμου αιώνα, ο βεζίρης Αχμέτ Πασάς, κυνηγημένος από τους εχθρούς του είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη και ζούσε στη Θεσσαλονίκη, όταν σε έναν περίπατό του συνάντησε έναν Μεβλεβή ερημίτη ο οποίος κατοικούσε πάνω στα κλαδιά ενός μεγάλου δέντρου. Όταν ο ερημίτης του προφήτεψε ότι ο πασάς θα έπαιρνε ξανά την εξουσία του, όπως και έγινε, ο Αχμέτ Πασάς δώρισε ένα βακούφι στους Μεβλεβήδες κι έχτισε ένα μοναστήρι στο σημείο συνάντησής τους. Ο ερημίτης εκείνος λέγεται ότι έγινε ο πρώτος σεϊχης του τεκέ, ενώ το μοναστήρι έγινε γνωστό σε όλη την αυτοκρατορία για τα πλούτη του.
Mevlevihane-Order of Mevlevi
Thessaloniki, a crossroads of religions and cultures for centuries, was the centre of a complex network of holy places, fountains, monasteries, cemeteries, churches that served as a pole of visitors of all faiths, whose members sought divine help. Christians, Muslims and Jews lived in harmony in the city. One of the most important institutions of this religious piety across religious boundaries were the heterodox Islamic orders known as Sufis and (incorrectly) to the general public as dervishes. These played a central role in consolidating Ottoman power in the Balkans. Western travellers never missed the opportunity to describe the mysterious and eerie figures of the dervishes (= ascetic monks), who danced around themselves to the sounds of music, until they were overcome by a dizziness they regarded as deification and emitted strange ritual howls.
There were tekke (i.e. monasteries) of many orders which also functioned as asylums independent of the state. The dervishes were spiritual people and their abbot was called a sheikh. It is said that at the beginning of the seventeenth century, the vizier Ahmed Pasha, persecuted by his enemies, had been forced to leave Constantinople and was living in disgrace in Thessaloniki, when, while taking a stroll, he struck up a conversation with a Mevlevi hermit who dwelt on the branches of an enormous tree. The hermit prophesied that the Pasha would regain power, and when this was fulfilled, Ahmed Pasha provided a waqf to support the Mevleves and built a monastery at the place where they met. The hermit became the first sheikh of the tekke and over the years the monastery became famous throughout the empire for its wealth.
Μεβλεβιχανές-Τάγμα Μεβλεβήδων
Το μοναστήρι στην περιοχή της Καλλιθέας, γνωστό ως τεκές Μεβλεβιχανέ ή Μεβλεχανές, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους, αλλά και τους πλέον ξακουστούς, σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία τεκέδες του δόγματος των μεβλεβήδων, γνωστών και ως αδελφότητα των περιστρεφόμενων δερβισών. Βρισκόταν λίγο πιο έξω από τα παλαιά τείχη της Θεσσαλονίκης, αρκετά ψηλότερα από τη Ληταία Πύλη σε μια περιοχή όπου ήταν συσσωρευμένα μοναστήρια, ναοί αλλά και διάφοροι ευκτήριοι μουσουλμανικοί οίκοι. Το μοναστήρι του τάγματος των Μεβλεβήδων εντυπωσίαζε καθώς περιβάλλονταν από υπέροχους κήπους και κυπαρίσσια. Βρισκόταν στρατηγικά χωροθετημένο κοντά σε δεξαμενή όπου αποθηκευόταν μεγάλο μέρος του πόσιμου νερού της πόλης. Το όλο συγκρότημα του συμπεριλάμβανε ευκτήριο οίκο, κοιμητήρια στη βόρεια πλευρά και Βακούφι περίπου οχτακοσίων στρεμμάτων γης. Άρχιζε από τον χώρο της εκκλησίας της Παναγίας Φανερωμένης και του παρακείμενου δημοτικού σχολείου και έφτανε ως το ύψος της σημερινής οδού Παπαναστασίου του δήμου Νεάπολης-Συκεών. Βρισκόταν σε καλά περιφραγμένο χώρο. Το βασικό κτίριο είχε στην πρόσοψη μια καμπυλόγραμμη ξύλινη κιονοστοιχία που βάσταζε μια βεράντα με τεράστιο προεξέχων γείσο από δοκάρια σε όλο του το μήκος. Μέσα υπήρχαν αναγνωστήρια και κελιά για τους μοναχούς που είχαν θέα στη θάλασσα και κατέληγαν σε μια πλούσια διακοσμημένη δωδεκαγωνική κεντρική αίθουσα, η οποία εντυπωσίασε ιδιαίτερα τον ταξιδιώτη του 17ουαιώνα Εβλιά Τσελεμπή: «Είναι θόλος αξιοθέατος, καλλιτεχνικότερος από τους θόλους της δερβισικής μονής των Μεβλεβήδων στο Μπεσικτάς της Κωνσταντινούπολης….Είναι όμοιος με τις μαγικές ζωγραφιές». Εδώ ήταν ο χώρος που οι μύστες εκτελούσαν τον γνωστό εκστατικό περιστρεφόμενο χορό που τους έκανε να αγγίζουν το θείο. Στον χώρο του τεκέ υπήρχε ακόμη εξώστης και ιδιαίτερη κόγχη κοντά στο μιχράμπ με τη σαρκοφάγο του ιδρυτή του Τεκέ. Ο τεκές ωστόσο λειτουργούσε και ως τόπος παιδείας όπου απαγγέλλονταν το Μεσνέβι του ιδρυτή Τζελαλαντίν Ρούμι. Επίσης εκεί συζητιόταν το Κοράνι, ενώ ο τεκές αποτελούσε και τόπο ελεημοσύνης όπου έβρισκαν καταφύγιο φτωχοί και προσκυνητές. Κάθε αρχή του καλοκαιριού γινόταν το κέντρο ετήσιων γιορτών.
Mevlevihane-Order of Mevlevi
The Mevlehane monastery (tekke) or the tekke of the Brotherhood of Rotating Dervishes in the area of Kallithea, was one of the largest and most famous Melvevi doctrine tekke in the entire Ottoman Empire. It was located just outside the old walls of Thessaloniki, quite a bit higher than the Letaia Gate near the Tower of Namaz or Tower of Prayer, an area where there were many tekke, temples and various Muslim houses. The tekke of the Order of the Mevlevi was very impressive as it was surrounded by magnificent gardens and cypress trees. It was strategically located near a reservoir where much of the city’s drinking water was stored. The whole complex included a house of worship, cemeteries on the north side and a Waqf of about eight hundred acres of land. Having as a starting point the site of Panagia Faneromeni church and the adjacent elementary school, it was extended until the present-day Papanastasiou Street in the municipality of Sykes. The whole area of the tekke was well-fenced. The main building had a curvilinear wooden colonnade on the front that supported a terrace with a huge projecting cornice of beams along its entire length. Inside there were reading rooms and cells for the monks with a view to the sea which ended in a richly twelve-sided decorated central hall, which particularly impressed the 17th century traveller Evlias Tselebis: “It is a dome of attraction, more artistic than the domes of the Dervish monastery of the Mevlevians at Besiktas in Constantinople….It is similar to magic paintings.” Here was the place where the initiates performed the ecstatic rotating dance that brought them close to God. There was also a gallery and a special recess near the mihrab (a niche or a chamber in a mosque indicating the direction of Mecca) with the sarcophagus of the founder of the Tekke. But the tekke was also a place of education where the founder Jellaldin Rumi’s Meshnevi was recited and the Koran was discussed. The tekke was also a place of charity where poor people and pilgrims found shelter. Additionally it was a centre for annual celebrations at the beginning of summer.
Μεβλεβιχανές-Τάγμα Μεβλεβήδων
Μεβλεχανές ονομαζόταν και μία από τις πολλές συνοικίες της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής. Ήταν πολυάνθρωπη, πυκνοκατοικημένη και περιελάμβανε την περιοχή από τη σημερινή πλατεία Περιστερίων, την Ταβέρνα «Όρος Σινά» απέναντI από το Β.Α.Ο. και την Παναγία Φανερωμένη. Στη Θεσσαλονίκη το τάγμα των Μεβλεβήδων είχε μεγάλο κύρος. Αρχηγός τους ήταν ο σεϊχης ο οποίος διηύθυνε το ίδρυμα που είχε αξιόλογη τοπική δύναμη και οικονομική επιφάνεια με προσόδους από τις αλυκές γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο και άλλη τέλη. Στις αρχές του 19ου αιώνα ο επικεφαλής, γνωστός και ως «Ταλεϊράνδος» ήταν ένας Μεβλεβής χότζας που υποδεχόταν στην πόλη τους προσκυνητές του παρεκκλησίου του Αγίου Δημητρίου, στου οποίου τις θαυματουργές ιδιότητες πίστευαν τόσο οι χριστιανοί, όσο και οι μουσουλμάνοι. Οι Μεβλεβήδες έλεγχαν εκτός από την πρόσβαση στον τάφο του Αγίου Δημητρίου και άλλα προσκυνήματα της πόλης. Διατηρούσαν ιδιαίτερους δεσμούς με τους Χριστιανούς και έκαναν παρέα με Έλληνες καλόγερους. Πολλά επιφανή μέλη της πόλης ανήκαν στο τάγμα.
Mevlevihane-Order of Mevlevi
Mevlehane was also the name of one of the many districts of Thessaloniki during the Ottoman occupation. It was crowded, densely populated and it covered the area from the present-day Peristeria Square, the Tavern “Mount Sina” across from the B.A.O.(Byzantine Athletic Club) and the church of Panagia Faneromeni. In Thessaloniki the order of the Mevleve enjoyed great prestige among the citizens. Their leader was the sheikh who ran the institution that had considerable local power and economic surface with income from the salt pans around the Thermaikos Gulf and other sources. In the early 19th century the chief, known as “Taleirandos” was a Mevlevi hodja who welcomed pilgrims to the town from the chapel of St. Demetrios whose capacity to perform miracles was believed in by both Christians and Muslims.Mevlevi controlled not only the access to the tomb of Saint Demetrios but the access to other pilgrimages in the city as well. They maintained special ties with the Christians and they socialized with Greek monks. Many prominent citizens of Thessaloniki were members of the order.
Μεβλεβιχανές-Τάγμα Μεβλεβήδων
Από το 1912 ως το 1924, η μοίρα του τάγματος ακολουθεί τη μοίρα των μουσουμάνων της πόλης. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών που ακολούθησε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1921-22 (μικρασιατική καταστροφή), οι μουσουλμάνοι της πόλης μετανάστευσαν υποχρεωτικά στην Τουρκία. Το νεκροταφείο του τεκέ συλλήθηκε, οι τοίχοι του ρίχτηκαν κάτω, οι ταφόπλακες και τα διακοσμητικά αγγεία πουλήθηκαν σαν οικοδομικό υλικό. Μέρος των οστών πρώην σεϊχηδων μεταφέρθηκαν σε αδερφό τεκέ τους στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα από πρωτοβουλία Έλληνα ιερέα. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ: «Μην έχοντας πια ούτε ζωντανούς ούτε νεκρούς, η μουσουλμανική παρουσία στην Ελλάδα έφτανε στον τέρμα της». Σήμερα το μόνο ίχνος των Μεβλεβήδων στη Θεσσαλονίκη είναι το όνομα που έδωσαν στη γειτονιά όπου άλλοτε είχαν τη βάση τους. Δεν υπάρχουν ίχνη του μοναστηριού ούτε του νεκροταφείου που βρισκόταν στο αύλειο μέρος παρακείμενου σχολείου. Το όνομα της γειτονιάς βρίσκουμε σε σωζόμενο σατυρικό τραγούδι της εποχής:
Αν δε σου δώσει η μάνα σου
Σπίτι στο Μπέχτσινάρι
Και μαγαζί στο Μεβλανέ
Δίπλα στου Καφαντάρη (αλλού κρασί στου Καφαντάρη)
Να σ’ έχει να σε χαίρεται να κάθεσαι στο ράφι.
[ΠΗΓΕΣ: M. Mazower (2006), Θεσσαλονίκη: Πόλη των φαντασμάτων, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, Κ. Νίγδελης (2016), Μεβλεχανές, τεκές χορευόντων δερβησών, Θεσσαλονίκη: Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού, Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος»]
Mevlevihane-Order of Mevlevi
From 1912 to 1924, the fate of the Order followed the fate of the city’s Muslims. After the population exchange, the city was emptied of Muslims who were forced to emigrate to Turkey. The cemetery was robbed, its walls were knocked down, the tombstones and decorative vessels were sold as building material. Part of the remains of the former sheikhs were transferred to the cemetery of another tekke of the same doctrine in Istanbul on the initiative of a Greek priest. As historian Mark Mazauer reports: “No longer having neither living nor dead, the Muslim presence in Greece was reaching its end.” Today, the only trace of the Mevlevians in Thessaloniki is the name they gave to the neighborhood where they once had their base. There are no traces of the monastery (tekke) nor of the cemetery that stood in the school yard. The name of the neighbourhood is found in a surviving satirical song of the time:
If your mother doesn’t give you
House in Bechcinari
And a shop in Mevlana
Next to Kafantari’s
She’ll be happy to have you sitting on the shelf (not being married).
[SOURCES: M. Mazower (2006), Thessaloniki: City of Ghosts, Athens: Alexandria, K. Nigdelis (2016), Melevekhanes, tekkesh of dancing dervishes, Thessaloniki: Museum of Refugee Hellenism, K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapoli-Sykies “The great Kallikratian Municipality“]
