Μουσουλμανικό κοιμητήριο

ΒΔ ΤΕΙΧΟΣ ΑΠΟ ΑΓΙΟ ΠΑΥΛΟ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ — ΒΔ Τείχος από Άγιο Παύλο και Οθωμανικό κοιμητήριο

«Και θ’αναστηθήτε την ημέραν της εξεγέρσεως» (Κοράνι ΚΓ’ 16)

Πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), διάφορα νεκροταφεία βρισκόταν μέσα στην πόλη, σε στεγασμένα μαυσωλεία στις γωνιές των δρόμων ή σε μικρούς περιφραγμένους χώρους στους περιβόλους εκκλησιών και τζαμιών. «Ένα μικρό κοιμητήρι με τάφους πλούσια σκαλισμένους και με πέτρινα τουρπάνια για επίστεψη βρισκόταν κοντά στο Χαμζά Μπέη Τζαμί και περιτριγυριζόταν από ζαχαροπλαστεία, ρολογάδικα, αρτοποιεία και καταστήματα γενικού εμπορίου, μέσα στην πολύβουη εμπορική συνοικία όπου το Καπαλί Τσαρσί -η κύρια στεγασμένη αγορά συναντούσε το παλιό Μπεζεστένι», μας πληροφορεί ο ιστορικός Μάρκ Μαζάουερ. Και συνεχίζει: «Οι ζωντανοί, όταν έπαιρναν νερό από τη βρύση ή έμπαιναν στην εκκλησία, στο τζαμί ή στο χαμάμ τους, έβλεπαν τις επιγραφές, που τους θύμιζαν πόσα όφειλαν σε εκείνους που είχαν φύγει πριν απ’ αυτούς […] Οι νεκροί αποτελούσαν έτσι, με τις δυνάμεις και τις απαιτήσεις τους, μέρος του κόσμου των ζωντανών».

Muslim cemetary

“And you shall be resurrected on the day of the revolt” (Quran KC’ 16)

Before the First World War (1914-1918), cemeteries were scattered across the city, in covered mausoleums on the corner of a street or in small pens within the yard of a church or a mosque. The historian Mark Mazower informs us that “a tiny graveyard with tombs richly carved and decorated with stone turbans, stood near the Hamza Bey mosque, surrounded by pastry-shops, watch-menders, bakeries and general stores in the bustling shopping district where Kapali Charsi – the main covered market – met the old Bezesteni. ». “The living, when taking water from the fountain or entered their church, mosque or hammam, they could see the inscriptions which reminded them of how much they owed to those who were gone before them. […] The dead were thus, with their own strengths and demands, part of the living. »

Αριστοτέλης Ζάχος, Ίδρυμα Π&Ε ΜΙΧΕΛΗ, Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Μουσείου Μπενάκη

Μουσουλμανικό κοιμητήριο

Ωστόσο, στα μέσα του 19^ου αιώνα, νεκροί και ζωντανοί άρχισαν να χωρίζουν τους δρόμους τους. Το 1866, μετά τη Διεθνή Υγειονομική Συνδιάσκεψη της Κωνσταντινούπολης, η Οθωμανική διοίκηση απαγορεύει τους ενταφιασμούς μέσα στις πόλεις. Τα νεκροταφεία έπρεπε να μεταφερθούν σε αρκετή απόσταση από τα τείχη, ώστε οι «σαπρές αναθυμιάσεις» τους να μη βάζουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Στη Θεσσαλονίκη οι νεκροί μεταφέρθηκαν στα εξοχικά νεκροταφεία, δηλαδή αυτά που βρισκόταν κατά μήκος των δρόμων που οδηγούσαν στα τείχη. Η ταφή μέσα στην πόλη έγινε κάτι το εξαιρετικό και παρέμεινε προνόμιο λίγων θρησκευτικών αρχηγών που μπορούσαν να εξακολουθούν να θάβονται στους τόπους όπου είχαν ιερουργήσει.

Muslim cemetary

However, from the middle of the 19^th century and on, the dead and the living started to follow separated paths. In 1886, after the Istanbul International Health Conference, the Ottoman administration banned all internments inside the city. Cemeteries needed to be relocated quite far away from the city walls in order for the public health to be safeguarded from the fumes of decaying corpses. In Thessaloniki the dead were tranferred to the country cemeteries along the streets which led to the walls. Internment inside the city turned into an exception and a privilege of only a few religious leaders that could still be buried in the place where they had officiated as priests.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΖΑΧΟΣ ΙΔΡΥΜΑ Π & Ε ΜΙΧΕΛΗ ΑΡΧΕΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧ-ΚΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ (4) — Αριστοτέλης Ζάχος, Ίδρυμα Π&Ε ΜΙΧΕΛΗ, Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Μουσείου Μπενάκη

Μουσουλμανικό κοιμητήριο

Το μουσουλμανικό κοιμητήριο βρισκόταν έξω από τα τείχη, δυτικά του φρουριακού συγκροτήματος του Επταπυργίου στον χώρο που τώρα βρίσκεται το 1^ο Λύκειο Συκεών, περιοχή στην οποία κατέληγε ο δρόμος Kule Kapisi του φρουριακού συγκροτήματος. Ήταν ένα μεγάλο κοιμητήριο που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του μουσουλμανικού στοιχείου. Οι μουσουλμάνοι, όπως και το σύνολο του στρατιωτικού δυναμικού των οθωμανικών στρατευμάτων, κατοικούσαν στον χώρο της Κιουτσούκ Σαλονίκ (Άνω Πόλης) από την κατάληψη της πόλης το 1430 για λόγους γενικότερης προστασίας. Άλλες ανεπιβεβαίωτες φήμες αναφέρουν ότι στο μουσουλμανικό αυτό κοιμητήριο έθαβαν μόνο τους νεκρούς από θανατηφόρες επιδημίες. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, τα μουσουλμανικά νεκροταφεία άρχισαν να εξαφανίζονται σταδιακά με την αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922 να αποτελεί αποφασιστική καμπή σε αυτό το ζήτημα. Ο ιστορικός Μαζάουερ αναφέρει ότι μερικές γυναίκες πρόσφυγες, έχοντας πιάσει κουβέντα με τις Τουρκάλες της γειτονιάς προτού αυτές φύγουν, συνέχισαν να προσεύχονται στους τάφους των Μουσουλμάνων άγιων ανθρώπων στην Άνω Πόλη. Αυτή όμως η συνήθεια έγινε με το πέρασμα του χρόνου σπάνιο φαινόμενο. Με την άφιξη των προσφύγων, οι περιοχές εκτός των τειχών καθαρίστηκαν, ρυμοτομήθηκαν και τελικά οικοπεδοποιήθηκαν για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες στέγασης τους.

[ΠΗΓΕΣ: M. Mazower (2006), Θεσσαλονίκη: Πόλη των φαντασμάτων, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος»]

Muslim cemetary

The Muslim cemetery was located outside the city walls, on the western part of the fortress complex of Eptapyrgion, location of today’s 1^st High school of Sykies. It was the area at which the Kule Kapisi road of the fortress complex ended. It was a big cemetery at the service of the local Muslim population which resided the area of Kioutsouk Salonik since the occupation of the city for general protection purposes, as well as of the total military capacity of the Ottoman troops. Unconfirmed rumours though claimed that it was only used for the burial of those who had died to a deadly epidemic. After the liberation of the city in 1912, the Muslim cemeteries gradually disappeared, while the population exchange that took place in 1916 was a decisive turning point in relation to this. The historian Mazower mentions that some refugee women – having had a chat with the Turkish women of the neighbourhood before they parted- continued to pray upon the graves of sacred Muslims that had been buried in the area of the Upper Town. This habit however soon became scarce. Upon the arrival of the refugees, all the areas outside the city walls were cleaned, paved and eventually landed so as to have the refugees’ needs for housing covered.

[SOURCES: M. Mazower (2006), Thessaloniki: City of Ghosts, Athens: Alexandria, K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapoli-Sykies “The great Kallikratian Municipality“]