Πύργος Ορμίσδα
Όπως άλλες σύγχρονες ελληνιστικές πόλεις, η Θεσσαλονίκη περιτειχίστηκε αμέσως μετά την ίδρυσή της από τον βασιλιά Κάσσανδρο το 315 π.Χ. με στόχο τη δημιουργία ενός νέου αστικού κέντρου με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία που θα βρισκόταν σε επικοινωνία με τις περιοχές της βαλκανικής, μέσω οδικών και ποτάμιων αρτηριών αλλά και με τον γεωγραφικό χώρο του Αιγαίου και της Μεσογείου, μέσω θαλάσσης.
Ormisda’s Tower
Like other modern Hellenistic cities, Thessaloniki was fortified from its establishment by King Cassander in 315 BC. His aim of building the new city was to create a new urban center of particular geopolitical importance that would be in communication with the Balkan regions, through road and river arteries, but it would also facilitate trade between the city and great centers of commerce through the Aegean and the Mediterranean Sea.
Πύργος Ορμίσδα
Τα τείχη στους αιώνες που ακολούθησαν επισκευάστηκαν, συμπληρώθηκαν, επεκτάθηκαν, τμήματά τους καταστράφηκαν και ξαναχτίστηκαν με πρωτοβουλία διαφόρων ρωμαίων και βυζαντινών αυτοκρατόρων. Τα ανατολικά τείχη που αποτελούνται από ορθογώνιους πύργους με πλίνθινο σταυρό στην εξωτερική τους όψη κατασκευάστηκαν κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο της Θεσσαλονίκης, στα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα και ακολούθησαν τη χάραξη της ρωμαϊκής περιόδου. Στη φάση αυτή χρονολογείται ο Πύργος του Ορμίσδα, τετραγωνικός πύργος που βρίσκεται παραπλεύρως της οδού Δεινάρχου, απέναντι από το νεκροταφείο των Προτεσταντών. Ο πύργος του Ορμίσδα χαρακτηρίζεται από την πλίνθινη επιγραφή στο ανατολικό επάνω μέρος του πύργου και η οποία αναφέρει: «… τείχεσιν αρρήκτοις Ορμίσδας εξετέλεσε την δε πόλι(ν) χείρας έχων καθαράς…» δηλαδή ότι: «Με ακλόνητα κάστρα οχύρωσε ο Ορμίσδας αυτή την πόλη, έχοντας καθαρά τα χέρια του». Η επιγραφή μας πληροφορεί συνεπώς για την χρηστή διαχείριση των δημόσιων πόρων κατά την εκτέλεση των έργων από πλευράς του Ορμίσδα. Από την επιγραφή αυτή που είχε τρεις στίχους και μήκος εννέα μέτρα, σώζεται σχεδόν καλά μόνο ο δεύτερος και από την τρίτη σειρά μόνο μερικά γράμματα. Κάτω από την επιγραφή υπήρχαν και φαίνονταν παλιότερα πλίνθινοι λατινικοί σταυροί που περιβάλλονταν από δυο σειρές πλίνθους. Σήμερα διακρίνεται μόνο ένας από αυτούς.
Ormisda’s Tower
In the centuries that followed, the walls were repaired, supplemented, extended, parts of them were destroyed and rebuilt on the initiative of various Roman and Byzantine emperors. The eastern walls, consisting of rectangular towers with a brick cross on their outer face, were built during the early Christian period of Thessaloniki, in the middle of the 5th century AD, and followed the layout of the Roman period. The Tower of Ormisda, a square tower located alongside Dinarchos Street, opposite the Protestant cemetery, dates from this phase. The Tower of Ormisda is characterized by the brick inscription on the eastern upper part of the tower which states that: ‘Ormisdas surrounded this city with strong fortifications, his hands clean’, thus informing us of the good management of public funds during the execution of the works by Ormisdas. Of this three-line and nine-meter-long inscription, only the second line survives almost intact, and of the third line only a few meaningless letters. Beneath the inscription there were, brick Latin crosses surrounded by two rows of bricks. Today only one of them is visible.
Πύργος Ορμίσδα
Για την ταυτότητα του Ορμίσδα έχουν διατυπωθεί γνώμες και επιχειρήματα με την πρόθεση χρονολόγησης της πρώτης παλαιοχριστιανικής φάσης με την οποία συνδέθηκε η πλίνθινη επιγραφή. Οι διάφορες θεωρίες θέλησαν τον Ορμίσδα να είναι:
α. Ο Ορμίσδας που έφερε τον τίτλο του praefectus praetorio Orientis πιθανόν του Ιλλυρικού ανάμεσα στο 447 και 448.
β.Ο Ορμίσδας, περσικής καταγωγής υψηλός αξιωματούχος του Βυζαντίου που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη την εποχή του Θεοδοσίου του Α΄ επικεφαλής της αιγυπτιακής φρουράς της πόλης.
γ.Ο Πάπας Ορμίσδας (514-523), στον οποίο υπαγόταν εκκλησιαστικά η Θεσσαλονίκη, μετέπειτα πρωτεύουσα του Ιλλυρικού.
Ωστόσο η φράση «χείρας έχων καθαράς» παραπέμπει σε χρηστή διοίκηση κάποιου αξιωματούχου και όχι σε υπαινιγμό της σφαγής που έγινε στη Θεσσαλονίκη το 390, όπως υποστήριξαν κάποιοι ιστορικοί. Με δεδομένο ότι το τμήμα των τειχών εδώ είναι μεταγενέστερο της εποχής του Θεοδοσίου, θα εξαιρούσαμε τον περσικής καταγωγής Ορμίσδα καθώς και τον συνώνυμο Πάπα ως εκκλησιαστικό πρόσωπο, ενισχύοντας τη άποψη ότι η επιγραφή χρονολογείται λίγο πριν τα μέσα του 5ου αιώνα. Επισημαίνεται επίσης ότι το κείμενο της επιγραφής αποδίδεται σε ελεγειακό δίστιχο όπως συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις. Στον Ορμίσδα μπορεί να αποδοθεί το τμήμα του τείχους με τους ορθογώνιους πύργους από την οδό Κασσάνδρου ως τον πρόβολο που φέρει την πλίνθινη επιγραφή καθώς και το ανατολικό προτείχισμα.
Ormisda’s Tower
With the intention to relate the date of the brick inscription with the early Cristian phase, many opinions and arguments were expressed referring to Osmidas identity. The various theories have wanted Ormisda to be:
α. Ormisdas who bore the title of praefectus praetorio Orientis probably of Illyricus between 447 and 448,
b.Ormisdas, a high Byzantine official of Persian origin who was in Thessaloniki at the time of Theodosius I at the head of the Egyptian garrison of the city.
c.Pope Ormisdas (514-523), to whom Thessaloniki, later the capital of Illyricum, belonged ecclesiastically.
However, the phrase “clean hands” refers to the good administration of an official and not to an allusion to the massacre that took place in Thessaloniki in 390, as some historians have argued. Given that the part of the walls here are built later than the time of Theodosius, we would exclude the Persian-born Ormisdas as well as the Pope of the same name as an ecclesiastical personage. All the above reinforce the view that the inscription dates from just before the mid-fifth century. It should also be noted that the text of the inscription is written in two dactylic hexameter lines of elegiac style, as it happens in similar cases as well. The section of the wall with the rectangular towers from Kassandrou Street to the forecourt bearing the brick inscription and the eastern wall extension can be attributed to Ormisda.
Πύργος Ορμίσδα
Οι πύργοι αποτελούσαν βασικά συστατικά των τειχών καθώς είχαν στόχο την ενίσχυση της οχύρωσης. Ορθωνόταν σε ορισμένες αποστάσεις κατά μήκος του τείχους, ήταν αρκετά ισχυρής κατασκευής και υψώνονταν κυρίως από τη μια και την άλλη πλευρά των πυλών στις γωνίες του τείχους και γενικά σε όλα τα ευπαθή σημεία της άμυνας. Το σχήμα τους ήταν συνήθως τετράγωνο, τριγωνικό, πολύγωνο, κυκλικό ή ημικυκλικό. Πιο ισχυροί ήταν αυτοί που είχαν σχήμα κυκλικό ή τριγωνικό. Οι τετράγωνοι προσβάλλονταν ευκολότερα και δεν άντεχαν στις πολεμικές μηχανές, ωστόσο προτιμούνταν στην Ανατολή, καθώς ήταν ευκολότεροι στην κατασκευή τους. Σχεδόν όλοι αποτελούνταν από δύο ορόφους. Ο κάτω χρησίμευε ως αποθήκη πολεμοφοδίων είτε ως χώρος διαμονής της φρουράς ενώ ο πάνω προοριζόταν για άμυνα. Η απόσταση του ενός πύργου από τον άλλον δεν υπερέβαινε το βεληνεκές όπλου της εποχής ώστε σε περίπτωση κατάληψης από εxθρούς να είναι εύκολη η απώθησή τους από τους διπλανούς πύργους. Από τεχνική άποψη, ήταν ανεξάρτητοι από τα μεταπύργια ώστε να μην υπάρχει φόβος η πτώση του ενός να παρασύρει το άλλο.
[Ενδεικτικές πηγές: Επταπύργιο: Η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης (2001), Κατάλογος έκθεσης, 9η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, Γ. Γούναρη (1976), Τα τείχη της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α., Γ. Βελένη, (1988) Τα τείχη της Θεσσαλονίκης: Από τον Κάσσανδρο ως τον Ηράκλειο, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, Ν. Πούλου (2012), ‘Τείχη’ στο Αποτυπώματα: Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη σε φωτογραφίες και σχέδια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών (1888-1910), Λ. Ασπιώτη (2003), Τα κάστρα της Θεσσαλονίκης, 3η, Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη, Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος»]
Ormisda’s Tower
The towers were basic components of the walls as they were intended to strengthen the fortification. They were erected at certain distances along the wall, they were quite strong and were mainly erected on either side of the gates at the corners of the wall and generally at all vulnerable points of defense. Their shape was usually square, triangular, polygonal, circular or semi-circular. The circular or triangular in shape were the strongest. The square ones were more easily attacked and could not withstand war machines, however they were preferred in the East as they were easier to build. Almost all of them consisted of two stories. The lower one served as an ammunition store or as living quarters for the garrison. The upper one was for defense. The distance of one tower from the other did not exceed the range of a weapon of the time so that in case of an occupation by the enemy it could be easily repelled by the neighboring towers. Structurally, they were independent from the curtain wall so that there was no fear of the fall of one dragging down the other.
[Indicative sources: Eptapyrgio: The Acropolis of Thessaloniki (2001), Exhibition catalogue, 9th Ephorate of Antiquities of Thessaloniki, Thessaloniki: KAPON Publications, Thessaloniki, Greece.G. Gounari (1976), The Walls of Thessaloniki, Thessaloniki. (1988), G. Velenis, The Walls of Thessaloniki: From Kassandros to Heraklio, Thessaloniki: University Studio Press, N. Poulou (2012), ‘The Walls’ in Impressions: The Byzantine Thessaloniki in photographs and drawings of the British School of Athens (1888-1910), L. Aspiotis (2003), The castles of Thessaloniki, 3rd edition, Thessaloniki: Kyriakidis Bros, K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapolis-Sykeon “The great Kallikratian Municipality“]