ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ
Ο Π. Μελάς παραμένει μέχρι σήμερα εμβληματική φιγούρα του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908). Ενέπνευσε δημοτικά τραγούδια και ποιήματα, ενώ το όνομά του δόθηκε σε δήμους, χωριά, δρόμους και πλατείες. Γεννήθηκε το 1870 στη Μασσαλία της Γαλλίας και το 1891 αποφοίτησε από τη σχολή Ευελπίδων με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Το 1892 παντρεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη του πολιτικού Στέφανου Δραγούμη, με την οποία απέκτησε δυο παιδιά. Την περίοδο εκείνη η Ελλάδα έφτανε μέχρι τη Θεσσαλία, ενώ η Μακεδονία αποτελούσε οθωμανική επαρχία. Οι επιθέσεις των Βουλγάρων κομιτατζήδων που επιδίωκαν την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία, κατά των ελληνόφωνων πληθυσμών, απασχόλησαν έντονα την οικογένεια Δραγούμη. Ο Παύλος Μελάς υπηρετούσε ως ανώτερος αξιωματούχος στο προξενείο της Μακεδονίας (σήμερα Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα της Θεσσαλονίκης). Μαζί με τον αδελφό της γυναίκας του, Ίωνα Δραγούμη, ασχολήθηκαν με την οργάνωση ένοπλων ομάδων για αντίσταση. Ο Μελάς πρώτη φορά πήγε στην Μακεδονία μαζί με άλλους τρεις αξιωματικούς τον Φεβρουάριο του 1904, σε μυστική αποστολή και με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας, το οποίο προήλθε από τα χαϊδευτικά ονόματα των παιδιών του. Καθώς όμως ο Μελάς και οι συναγωνιστές του έγιναν αντιληπτοί από τους Τούρκους, υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν στην Αθήνα. Στις 28 Αυγούστου ως καπετάν Μίκης Ζέζας, ο Μελάς πέρασε τελευταία φορά τα ελληνο-οθωμανικά σύνορα ως επίσημος αρχηγός των Ελλήνων ανταρτών και του Μακεδονικού αγώνα. Μπαίνοντας στο χωριό Σιάτιστα στη Κοζάνη προδόθηκε στους Τούρκους από τον Βούλγαρο αρχικομιτατζή Μήτρο Βλάχο. Το σπίτι που φιλοξενούσε τον Μελά και τους άντρες του περικυκλώθηκε και ακολούθησε συμπλοκή, κατά την οποία ο Μελάς, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες πυροβολήθηκε στο νεφρό. Πέθανε στις 13 Οκτωβρίου του 1904, κρυμμένος από τους λίγους εναπομείναντες συντρόφους του μέσα σε ένα στάβλο. Ντόπιες γυναίκες τον μοιρολόγησαν πριν τον θάψουν και αργότερα ο Ντίνας, το πρωτοπαλίκαρο του, θα κόψει το κεφάλι του, για να μην αναγνωρίσουν το πτώμα του οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι που το γύρευαν. Τα οστά του τα πήρε ο μητροπολίτης Γ. Καραβαγγέλης και τα φύλαξε στην εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών στην Μητρόπολη Καστοριάς, όπου αναπαύεται και η κάρα του από το 1950. Δίπλα του αργότερα αναπαύτηκε και η σύζυγος του. Η είδηση του θανάτου του Μελά προκάλεσε συγκίνηση στην Αθήνα και σηματοδότησε την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα.
[Πηγές: sansimera.gr, eleftherostypos.gr, mixanitouxronou.gr]
PAVLOS MELAS
Pavlos Melas is considered to be a symbol of the Greek Struggle for Macedonia. His figure is an inspiration of numerous popular songs and poems, while his name was given to municipalities, villages, squares and streets all over Greece. He was born in 1870 in Marseilles, France, and in 1891 graduated from the Hellenic Military Academy (Evelpidon) as an artillery lieutenant. In 1892 he married Natalia Dragoumi, daughter of the politician Stephanos Dragoumis and had two children. At that time Greece reached as far as Thessaly and Macedonia was an Ottoman province. The attacks of the Bulgarian komitajids (Bulgarian Revolutionary Organization) on the Greek-speaking populations seeking the annexation of Macedonia to Bulgaria were of great concern to the Dragoumi family. Pavlos Melas served as a senior official at the Greek Consulate of Macedonia (today Museum of the Macedonian Struggle of Thessaloniki). Together with his wife’s brother Ion Dragoumis, was involved in both raising money for the economic support of Greek efforts in Macedonia and organizing military units for resistance. He first went to Macedonia with three other officers in February 1904 on a secret mission under the pseudonym Mikis Zezas after the names of his children. Pavlos Melas and his fellow fighters were spotted by the Turks and returned to Athens. On August 28, Captain Mikis Zezas crossed the Greek-Ottoman border for the last time as the official leader of the Greek guerrillas and the Macedonian struggle. Entering the village of Siatista in Kozani, he was betrayed to the Turks by the Bulgarian chief military officer Mitros Vlachos. The house that Melas and his men was in at the time was surrounded by more than 150 Ottoman men and a fight ensued in which Melas, under unclear circumstances, was shot in the kidney. Pavlos Melas died on 13/10/1904, hidden by his few comrades in a stable. Later Dinas his henchman would cut off Melas’ head so that the Turks and Bulgarians who were looking for his body would not recognize it. His bones were taken by Metropolitan G. Karavangelis in the church of Agioi Taxiarches in the Metropolis of Kastoria, where his coffin has been resting since 1950 and his wife was later laid to rest next to him. The death of Pavlos Melas shocked Greece. After his death, Greek efforts became more intense, resulting in the interception of Bulgarian Komitadji efforts, especially in West and Central Macedonia, which was annexed by Greece after the Balkan Wars. A national symbol of the Greek struggle for Macedonia, Melas is still a source of inspiration for many, and is widely considered to be one of the most important figures in the struggle for the Macedonia region.
Παύλος Μελάς
Σε κλαίει ο λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι
στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι!
Πανάλαφρος ο ύπνος σου· του Απρίλη τα πουλιά
σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά,
και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες
σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες.
Πλατειά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρνεις
εκεί και σβεις γοργά.
Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατιά τη δείχνεις, και τη φέρνεις
σαν πιο κοντά!
Κωστής Παλαμάς, «Παύλος Μελάς» στo Λίνος Πολίτης (επιμ.), Ποιητική ανθολογία, τ. Στ’, Δωδώνη, Αθήνα 1977, σ. 81.