Πύργος Αλύσεως/Τριγωνίου
Όπως άλλες σύγχρονες ελληνιστικές πόλεις, η Θεσσαλονίκη περιτειχίστηκε αμέσως μετά την ίδρυσή της από τον βασιλιά Κάσανδρο το 315 π.Χ. με στόχο τη δημιουργία ενός νέου αστικού κέντρου με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία που θα βρισκόταν σε επικοινωνία με τις περιοχές της βαλκανικής, μέσω οδικών και ποτάμιων αρτηριών αλλά και με τον γεωγραφικό χώρο του Αιγαίου και της Μεσογείου, μέσω θαλάσσης.
Τα τείχη στους αιώνες που ακολούθησαν επισκευάστηκαν, συμπληρώθηκαν, επεκτάθηκαν, τμήματά τους καταστράφηκαν και ξαναχτίστηκαν με πρωτοβουλία διαφόρων ρωμαίων και βυζαντινών αυτοκρατόρων. Κατά τον 4ο αιώνα, το ρωμαϊκό τείχος δέχτηκε σειρά ενισχύσεων, καθώς η Θεσσαλονίκη εμπλουτίστηκε από το ανακτορικό συγκρότημα του Μαξιμιανού Γαλέριου (στο οποίο ανήκει η Ροτόντα, η Αψίδα ή πιο γνωστή ως Καμάρα και τα κτίσματα της οδού Γούναρη), ενώ και ο Μ. Κωνσταντίνος, ο οποίος διέμενε σε αυτή για μεγάλα διαστήματα κατασκέυασε νέο λιμάνι στη θέση της σημερινής Πλατείας Ελευθερίας. Η οχύρωση της πόλης την περίοδο αυτή ενισχύθηκε σε όλη της την έκταση με την ανέγερση δεύτερου τείχους, το οποίο εφάπτονταν στην εξωτερική παρειά του υφιστάμενου ρωμαϊκού, ενώ διέθετε πυκνά τοποθετημένους τριγωνικούς προβόλους. Στη φάση αυτή θα πρέπει να κατασκευάστηκε και ένα μέρος του βόρειου τείχους, το οποίο στο ανατολικό του τμήμα διέθετε έναν ορθογώνιο και ένα τριγωνικό πύργο με μια πύλη σε κάθε πλευρά. Με τον τριγωνικό πύργο που δέσποζε στο βόρειο τείχος συνδέθηκε αργότερα το ανατολικό τείχος της βυζαντινής ακρόπολης. Πρόκειται για το λεγόμενο Τριγώνιο, ο οποίος στους αιώνες που ακολούθησαν δέχτηκε πολλές επεμβάσεις και αλλαγές.
Chain / Triangle Tower
Like other modern Hellenistic cities, Thessaloniki was fortified right after its establishment by King Cassander in 315 BC. His aim of building the new city was to create a new urban center of particular geopolitical importance that would communicate with the Balkan regions, through roads and rivers and also with the geographical area of the Aegean and the Mediterranean Sea.
In the centuries that followed, the walls were repaired, expanded, parts of them were destroyed and rebuilt on the initiative of various Roman and Byzantine emperors. During the 4th century, the Roman wall was strengthened in a series of ways, as Thessaloniki was enriched by the palace complex of Maximianus Galerius (which includes the Rotunda, the Arch or more commonly known as Kamara and the buildings of Gounari Street), while Constantine the Great, who resided in it for long periods of time, built a new harbor at the site where Eleftherias Square is located nowadays. The fortification of the city during this period was strengthened throughout its entire area with the construction of a second wall, which was adjacent to the outer wall of the existing Roman one, while it had densely placed triangular cantilevers. Part of the northern wall, which had a rectangular and a triangular tower with a gate on each side, must have been built during this phase. The eastern wall of the Byzantine acropolis was later connected to the triangular tower that dominated the northern wall. This is the so-called Triangle, which in the centuries that followed underwent many interventions and changes.
Πύργος Αλύσεως/Τριγωνίου
Κατά τον 7ο αιώνα, τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας μεταβάλλονται και ταυτόχρονα σημειώνονται καθοριστικές μεταβολές και αναδιοργάνωση των θεσμών με σκοπό την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και τη διασφάλιση των χερσαίων και θαλάσσιων συγκοινωνιών. Τα τείχη καλούνται να επιτελέσουν σημαντικό ρόλο καθώς η Θεσσαλονίκη ήδη από τα τέλη του 6ου μ.Χ. αιώνα έρχεται αντιμέτωπη με επανειλλημένες εχθρικές επιθέσεις και πολιορκίες από λαούς της Βαλκανικής, Αβάρους και στη συνέχεια Σλάβους ενώ παράλληλα πλήττεται από ιδιαίτερα καταστροφικούς σεισμούς. Αργότερα, τον 10ο αιώνα η πόλη πολιορκείται και καταλαμβάνεται από τους Σαρακηνούς. Σε όλη τη βυζαντινή περίοδο ως την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430, τα τείχη δέχθηκαν πολλές επισκευές και οικοδομικές επεμβάσεις, όπως μαρτυρούν επιγραφές που είτε σώζονται στην αρχική τους θέση είτε όχι. Μετά την κατάκτηση της πόλης το 1340 από τους Οθωμανούς Τούρκους, οι τελευταίοι ενισχύουν την οχύρωση και την προσαρμόζουν στις νέες ανάγκες του πολέμου με πυροβόλα όπλα. Η κατασκευή του Πύργου του Τριγωνίου αλλά και του Λευκού Πύργου χρονολογείται τον 15ο αιώνα, ενώ επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566) κατασκευάζεται το φρούριο του Βαρδαρίου στο νοτιοδυτικό άκρο του τείχους. Την εποχή αυτή, το ανατολικό τείχος ξεκινούσε ΒΑ από τον πύργο του Τριγωνίου και κατέβαινε μέχρι τον ΝΑ πύργο του θαλάσσιου τείχους. Το βόρειο τείχος εκτείνονταν από τον Πύργο του Αγάλματος μέχρι τον περίβολο της Ακρόπολης ανατολικά.
Chain / Triangle Tower
During the 7th century, the borders of the Byzantine Empire change and at the same time decisive changes take place along with a reorganization of institutions in order to protect the territorial integrity of the empire and to ensure land and sea transport. The walls are called upon to play an important role as Thessaloniki was confronted since the end of the 6th century AD with repeated hostile attacks and sieges by Balkan peoples, Avars and then Slavs, while at the same time it was hit by particularly devastating earthquakes. Later, in the 10th century, the city was besieged and occupied by the Saracens. Throughout the Byzantine period until the conquest of Thessaloniki by the Ottomans in 1430, the walls underwent many repairs and building interventions, as is evidenced by inscriptions that either survive in their original position or not. After the Ottoman Turks conquered the city in 1340, the latter strengthened the fortifications and adapted them to the new needs of warfare with artillery. The Triangle Tower, as well as the White Tower were built during the 15th century while the fortress of Vardari was built during the reign of Suleiman the Magnificent (1520-1566) at the south-western end of the wall. At this time, the eastern wall extended from the north east at theTriangle Tower to the south-eastern tower of the sea wall. The north wall extended from the Statue Tower to the Acropolis courtyard to the east.
Πύργος Αλύσεως/Τριγωνίου
Ο Πύργος του Τριγωνίου είναι κυλινδρικός και πήρε το όνομά του από τη βυζαντινή περιοχή του «Τριγωνίου». Άλλες ονομασίες του πύργου είναι «Τζιντζιρλί Κουλέ» δηλαδή «Πύργος της αλυσίδας» και «Κουσακλή Κουλέ» δηλαδή «Ζωσμένος Πύργος», λόγω της ύπαρξης λίθινου κοσμήτη που περιβάλλει τον κορμό του πύργου σαν αλυσίδα. Αλλού αναφέρεται και ως «Αχμέτ Πασά Κουλέ». Σήμερα οι ντόπιοι τον αποκαλούν «Πυροβολείο». Πρόκειται για μια σημαντική στρατιωτική κατασκευή που οικοδομήθηκε από τους Οθωμανούς μετά την κατάληψη της πόλης το 1430 με στόχο να ενισχύσουν με έναν πύργο πυροβολικού το ευαίσθητο εκείνο σημείο των τειχών, από το οποίο θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις περισσότερες εισβολές. Το εσωτερικό του είναι εντυπωσιακό, όπως αναφέρει ο Β. Κονιόρδος. Έχει τρία πυροβολεία, με τα οποία έλεγχαν ανατολικά και βόρεια την πόλη, ενώ το βεληνεκές των κανονιών τους έφτανε ως τη θάλασσα. Στη θέση που χτίστηκε υπήρχε παλαιότερος ορθογώνιος πύργος, τον οποίο ενσωμάτωσε και σήμερα αποτελεί τον πυρήνα του. Γι’ αυτό το λόγο, το εσωτερικό του μοιάζει με διπλό τείχος.
Οι πύργοι αποτελούν βασικά συστατικά των τειχών καθώς είχαν στόχο την ενίσχυση της οχύρωσης. Ορθωνόταν σε ορισμένες αποστάσεις κατά μήκος του τείχους, ήταν αρκετά ισχυρής κατασκευής και υψώνονταν κυρίως από τη μιά και την άλλη πλευρά των πυλών στις γωνίες του τείχους και γενικά σε όλα τα ευπαθή σημεία της άμυνας. Το σχήμα τους ήταν συνήθως τετράγωνο, τριγωνικό, πολύγωνο, κυκλικό ή ημικυκλικό. Πιο ισχυροί ήταν αυτοί που είχαν σχήμα κυκλικό ή τριγωνικό. Οι τετράγωνοι προσβάλλονταν ευκολότερα και δεν άντεχαν στις πολεμικές μηχανές, ωστόσο προτιμούνταν στην Ανατολή, καθώς ήταν ευκολότεροι στην κατασκευή τους. Σχεδόν όλοι αποτελούνταν από δύο ορόφους. Ο κάτω χρησίμευε ως αποθήκη πολεμοφοδίων είτε ως χώρος διαμονής της φρουράς. Ο πάνω προοριζόταν για άμυνα. Η απόσταση του ενός πύργου από τον άλλον δεν υπερέβαινε το βεληνεκές όπλου της εποχής ώστε σε περίπτωση κατάληψης από εχθρούς να είναι εύκολη η απώθησή του από τους διπλανούς πύργους. Από τεχνική άποψη, ήταν ανεξάρτητοι από τα μεταπύργια ώστε να μην υπάρχει φόβος η πτώση του ενός να παρασύρει το άλλο. Ο πύργος του Τριγωνίου ήταν ιδιαίτερα ισχυρός γιατί προέβαλλε την ελάχιστη επιφάνεια και άρα δύσκολα μπορούσε να προσβληθεί από πολεμικές μηχανές. Έχει προεκτάσεις, σε διάφορα μεγέθη και ύψη, τις λεγόμενες καταχύτρες από τις οποίες έριχναν στους επιτιθέμενους εχθρούς ζεματιστό νερό ή λάδι. Στα βόρεια τμήματα λόγω του εδάφους που είναι κατηφορικό και απόκρημνο και άρα πιο δυσπρόσβλητο, οι πύργοι έχουν μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους. Ο περίβολος της Ακρόπολης είχε περισσότερους και σε σχετικά πυκνότερα διαστήματα πύργους, γιατί ήταν το έσχατο καταφύγιο των αμυνομένων, ενώ το τείχος εκεί δεν προστατεύονταν ούτε με προτείχισμα ούτε με τάφρο.
Chain / Triangle Tower
The Tower of Trigonio is cylindrical and took its name from the Byzantine area of “Trigonio”. Other names of the tower are “Tzintzirli Koule” i.e. “Tower of the Chain”, “Kusakli Koule” i.e. “Belted Tower”, because of the existence of a stone jewel that surrounds the tower’s trunk like a chain. Elsewhere it is also referred to as the “Ahmed Pasha Koule”. Today the locals call it “The Emplacement”. It is an important military construction built by the Ottomans after the capture of the city in 1430, with the aim of reinforcing with an artillery tower the sensitive point of the walls from which they could fight most invasions. The interior is impressive, as described by Mr Koniordos. It has three guns, with which they controlled the city to the east and north, and the range of their cannons extended as far as the sea. On the site where it was built there was an earlier rectangular tower, which it incorporated and now forms its core. For this reason, its interior looks like a double wall.
The towers were basic components of the walls as they were intended to strengthen the fortification. They were erected at certain distances along the wall, they were quite strong and were mainly erected on either side of the gates at the corners of the wall and generally at all vulnerable points of defense. Their shape was usually square, triangular, polygonal, circular or semi-circular. The circular or triangular in shape were the strongest. The square ones were more easily attacked and could not withstand war- machines, however they were preferred in the East as they were easier to build. Almost all of them consisted of two stories. The lower one served as an ammunition store or as living quarters for the garrison. The upper one was for defense. The distance of one tower from the other did not exceed the range of a weapon of the time so that in case of an occupation by the enemy it could be easily repelled by the neighboring towers. Structurally, they were independent from the curtain wall so that there was no fear of the fall of one dragging down the other.
The tower of the Trigonio was particularly strong because it projected the least surface area and therefore it could hardly be attacked by war-machines. It has extensions of various sizes and heights, the so-called catapults from which scalding water or oil was thrown at the attacking enemies. In the northern parts the towers were more widely spread because of the sloping and steep terrain which made them less vulnerable. The Acropolis courtyard had more towers and at relatively shorter distances because it was the last refuge of the defenders, while the wall was not protected by either a rampart or a moat.
Πύργος Αλύσεως/Τριγωνίου
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας του πολέμου, τα τείχη έχασαν σταδιακά την σημασία τους ως οχυρά. Τον 19ο αιώνα θεωρήθηκαν εμπόδιο στην ανάπτυξη της πόλης και μεγάλο μέρος τους κατεδαφίστηκε. Από την καταστροφή μεγάλων τμημάτων των τειχών διασώθηκε μεγάλο μέρος των βορείων και μέρος των ανατολικών τειχών μεταξύ των οποίων ο Πύργος του Τριγωνίου, ο οποίος μετά τον 18ο αιώνα χρησίμευε για την αποθήκευση πυρίτιδας και όπλων. Σήμερα, από τον χώρο μπροστά στην πύλη του πύργου, γνωστό και ως «μπαλκόνι», μπορεί κανείς να απολαύσει το πανόραμα της Θεσσαλονίκης και του Θερμαϊκού με θέα τον Όλυμπο.
Ο Πύργος του Τριγωνίου με τα σωζόμενα υπολείμματα των τειχών είναι εγγεγραμμένος στον κατάλογο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.είναι επισκέψιμος καθημερινά από τις 9:00 ως τις 15:00 εκτός Δευτέρας με δωρεάν εισιτήριο.
[Ενδεικτικές πηγές: Γ. Γούναρη (1976), Τα τείχη της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α., Γ. Βελένη, (1988) Τα τείχη της Θεσσαλονίκης: Από τον Κάσσανδρο ως τον Ηράκλειο, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, Η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης (2001), Λ. Ασπιώτη (2003), Τα κάστρα της Θεσσαλονίκης, 3η, Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη, Επταπύργιο: Η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, Κατάλογος έκθεσης, 9η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, Ν. Πούλου (2012), ‘Τείχη’ στο Αποτυπώματα: Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη σε φωτογραφίες και σχέδια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών (1888-1910), Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών Α.Π.Θ. & Φιλόπτωχος Αδερφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης, Κ. Νίγδελη (2016), Δήμος Νεάπολης-Συκεών «Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος», https://www.kathimerini.gr/culture/350231/o-pyrgos-trigonioy-apokalyptei/]
Chain / Triangle Tower
In the 19th century the walls were considered an obstacle to the development of the city and a large part of them was demolished. From the destruction of large parts of the walls, a large part of the northern and part of the eastern walls survived, including the Tower of Trigonio, which after the 18th century was used for the storage of gunpowder and weapons.Today, the area in front of the gate of the tower is known as the ‘balcony’, as one can enjoy a panoramic view of Thessaloniki, the Thermaikos Gulf and the Mount Olympus.
The Tower with the preserved remains of the walls is inscribed on the UNESCO World Heritage List. It is open daily from 9:00 to 15:00 except Mondays and the entrance is free.
[Indicative sources: G. Gounari (1976), The Walls of Thessaloniki, Thessaloniki. (1988), G. Velenis, The Walls of Thessaloniki: From Kassandros to Heraklio, Thessaloniki: University Studio Press, Eptapyrgio: The Acropolis of Thessaloniki (2001), Exhibition catalogue, 9th Ephorate of Antiquities of Thessaloniki, Thessaloniki: KAPON Publications, L. Aspiotis (2003), The castles of Thessaloniki, 3rd edition, Thessaloniki: Kyriakidis Bros, N. Poulou (2012), ‘The Walls’ in Impressions: Byzantine Thessaloniki through the photographs and drawings of the British School at Athens (1888-1910), Thessaloniki: Centre for Byzantine Research, Aristotle University of Thessaloniki & Philoptochos Fraternity of Men of Thessaloniki, K. Nigdeli (2016), Municipality of Neapolis-Sykeon “The great Kallikratian Municipality“, https://www.kathimerini.gr/culture/350231/o-pyrgos-trigonioy-apokalyptei/]